b) dp= d . 25,4 - = 12,7 - 0,2 = 12, 5 mm dir.
Şekil 21: işin hazırlanması Şekil 22. Tornada pafta ile vida açmak
2- Tornada Pafta İle Vida Açmak İçin İşlem Sırası (Şekil 22)
1. İş parçası hazırlandıktan sonra, tornanın devir sayısı ayarlanır.
2. Gezer puntanın ucu çıkartılır.
3. Gezer puntanın kovanı içeri çekilir.
4. Gezer punta, işe iyice yaklaştırılır.
5. Gezer punta, torna kayıtlarına sıkılır.
6. Pafta ve kolu, gezer punta kovanının alın yüzeyine dayatılır.
7. Pafta, gezer punta kovanı tarafından, işin pahlı ucuna oturtulur.
8. Pafta kolu, torna arabasına serbestçe kayacak şekilde dayatılır.
9. Tornanın çalıştırılması ile birlikte pafta, punta kovanından vida adımına uygun bir ilerlemeyle düzenli olarak desteklenir.
10. Vida gerekli boya geldiğinde ayna durdurulur. Gezer punta kovanı geri çekilir. Ayna ters çalıştırılıp, pafta kolu tutularak çıkartılır.
Bazı özel durumlarda pafta başlığı tornanın fener miline, iş ise araba üzerine bağlanarak vida açma işlemleri yapılabilir (Şekli 23).
3- Otomatik paftanın kullanılması (Şekil 24) : Otomatik pafta seri olarak vida açmaya yarar. Otomatik paftanın diş tarakları (diş lokmaları), vida cinsine göre değiştirilebilir. Otomatik pafta gezer puntaya bağlanarak kullanıldığında, sabitleştirilen puntanın kovanından, dönen işe kavratılarak düzenli ilerleme verilmelidir. Kurulmuş olan pafta, vida sonunda otomatik olarak atar ve işi bırakır.
Şekil 23: Paftanın fener miline bağlanması Şekil 24: Otomatik paftanın kullanılması
E- Kılavuz ile Vida Açmanın Açıklanması
1- İşin hazırlanması: Kılavuz ile iç vida açmak için hazırlanacak olan deliğin matkap çapı, vidanın diş dibi çapından biraz büyük olmalıdır. Böylece, açılan dişlerin şişmesinden dolayı kılavuzun sıkışması önlenir. Ayrıca, kılavuzun kolay ağızlaması ve delik ağzındaki şişmeleri karşılamak için 120° lik havşalar açılır, delik ölçüsü ile ilgili olarak:
Matkap çapı = vida diş üstü çapı – adım dm = d - P olur.
Örnek: Parmaktaki diş sayası 12 olan 1/2 " somun için matkap çapının bulunması:
Çözüm: dm = d - P = . 25,4 - = 12,7-2,117 =10,5 mm dir.
2- Tornada El Kılavuzu İle Vida Açmak İçin İşlem Sırası İşlemler
1. İş parçası aynaya bağlanır ve delik çapına göre delik delinir (Şekil 25).
2. Buji koluna takılan 1. kılavuz deliğe yerleştirilir ve buji kolunun ön ucu arabaya dikkatle dayatılır.
3. İyice yaklaştırılan gezer puntanın ucu, kılavuzun başındaki punta deliğine dayatılarak, punta gövdesi sabitleştirilir (Şekil 26).
4. Torna çok küçük devirde çalıştırılarak, gezer punta tekerinden kılavuzun ilerleyişine eşit bir ilerleme verilmeli ve punta ucunun kılavuza belirli bir baskı yapması sağlanmalıdır.
5. İşlemin sonunda, tezgâh ters çalıştırılarak ve punta ucu da ters çekilerek, kılavuz çıkartılır. (Buji kolunun durumu da denetlenir.) 2 ve 3. kılavuzlar da aynı şekilde kullanılarak vida tamamlanır.
3- Makine kılavuzu ile vida açma: Makine kılavuzu eklemli bir mandren ile gezer puntaya takılarak kullanılmalıdır. Böylece, kılavuzun ağızlaması ve delik eksenine oturması kolaylaşır. Gezer punta sabitleştirildikten sonra, torna çalıştırılır ve kılavuza, gezer punta kovanı ile düzenli bir ilerleme verilir. Vida sonuna gelindiğinde, ayna ters çalıştırılarak; punta kovanı da ters çekilerek kılavuz çıkartılır.
Şekil 25: Parçanın hazırlanması Şekil 26: Tornada kılavuzun kullanılması
F- Açılan Vidaların Kontrolü
Vidaların kontrol edilmesinde çok çeşitli aletler kullanılır.
1- Vida tarağı: Bir cins vidanın değişen adımlarına göre yapılmış dişli taraklardan oluşur (Şekil 27). Tarak üzerinde ait olduğu metrik vidanın adımı veya whitwort vidanın parmaktaki diş sayısı yazılıdır.
Bu nedenle vida tarağı, vida adımlarının kontrolünde kullanılır. Bir vidanın dişlerine, ışık sızdırmayacak şekilde oturan tarağın üzerinde yazılı olan değerler; o vidanın adımını verir.
2- Optik vida mastarları: Bir optik vida mastarı, vida adımlarına göre hazırlanmış diş profillerini taşıyan mercek biçimindedir (Şekil 28). Mastar, optik kontrol aletine bağlanarak kullanılır. Mastarın altına getirilen vidanın dişleri, uygun durumda olduğu profilin adımına göre kontrol edilmiş olur.
Şekil 27: Vida tarağı ile kontrol Şekil 28: Optik vida mastarı ile kontrol
3- Vida mikrometreleri: Vidaların böğür çaplarının veya diş dibi çaplarının ölçülmesinde kullanılır (Şekil 29-A). Vida mikrometresinin sabit çenesi (a) çatal biçimli; hareketli çenesi (b) koni biçimlidir.
Şekil 29: A) Dış vida mikrometresi ile ölçme B) İç vida mikrometresi ile ölçme
Özel çeneler, vida cinsine ve adımına uygun olarak mikrometreye takılır. İç vida ların ölçülmesinde Şekil 29 B'deki mikrometre kullanılır.
G- Vida Açmada Dikkat Edilecek Kurallar
1. İş parçasının ölçüleri doğru olmalıdır.
2. Tezgâh düşük ve uygun bir devire ayarlanmalıdır.
3. Pafta veya kılavuza desteklik yapmak amacıyla gezer puntanın gövdesi sabitleştirilmiş olmalıdır.
4. Pafta veya kılavuz kolu, arabaya dayatılarak ilerletilmelidir.
5. Pafta veya kılavuz, doğru ağızlatılmalı ve eksenlenmelidir.
6. Bağlantılarda gevşeklik ve boşluk olmamalıdır
7. Punta kovanı ile yapılan ilerleme veya geri çekme hareketleri, vida adımı ve tornanın devir hızı ile uyumlu olmalıdır.
8. Kesme sıvısı uygun cinste ve yeterli miktarda kullanılmalıdır.
9. Otomatik vida aparatlarına, açılacak vidaya uygun diş taraklan takılmalı ve kurulmalıdır.
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Tornada dış vida açmada kullanılan takımların özelliklerini açıklayınız.
2. Tornada iç vida açmada kullanılan takımların özelliklerini açıklayınız.
3. Tornanın hazırlanmasını açıklayınız.
4. Pafta ile vida açmada işlem sırasını açıklayınız.
5. Kılavuz ile vida açmada işlem sırasını açıklayınız.
6. Vida açmada dikkat edilecek kurallar nelerdir?
7. Vida kontrol aletlerinin özelliklerini açıklayınız.
8. Şekil 30'daki parçanın bir tarafına adımı 2 mm olan M14 kılavuz; diğer tarafına parmakta diş sayısı 10 olan 3/4" pafta çekilecektir. İşin yapımına ait işlem tablosunu doldurunuz.
